atrząc nocą na gwiaździste niebo, niejednokrotnie zastanawiamy się dlaczego te migające punkciki położone są w ten, a nie inny sposób, ile ich jest i jak daleko się znajdują. Wydawać by się mogło, że wystarczy wyciągnąć rękę, aby ich dotknąć oraz że jest ich nieskończona ilość. Gdyby tak było, oznaczałoby to, iż patrząc w dowolny punkt nieba nasz wzrok musiałby napotkać jakąś gwiazdę. To z kolei pociągałoby za sobą konieczność świecenia całego nocnego nieba z siłą równą średniej jasności wszystkich gwiazd. Każdy może się naocznie przekonać, że tak nie jest, więc gwiazd nie może być nieskończona ilość. Rozpatrywane tu niezgodności noszą nazwę paradoksu Olbersa. W rzeczywistości wszystkich gwiazd w obserwowalnej części Wszechświata jest około 10
22.
wiazdy nie unoszą się w przestrzeni w sposób chaotyczny. Rodzą się, żyją i umierają w galaktykach. Duża część galaktyk ma zakrzywione ramiona, które odchodzą od jej centum, tworząc z nim obiekt podobny do spirali. Do takich galaktyk spiralnych należy nasza Galaktyka, a w jednym z jej ramion, zwanym ramieniem Oriona, znajduje się Słońce wraz ze swymi planetami. Poszczególne galaktyki również są tworami "stadnymi" i grupują się w gromady. Nasza Galaktyka, zwana Drogą Mleczną, tworzy wraz z kilkoma innymi galaktykami tzw. Lokalną Grupę Galaktyk. Na tym nie koniec. Gromady także się grupują tworząc tzw. supergromady. W przypadku naszej Supergromady główną rolę odgrywa gromada Panny, w kierunku której poruszają się pozostałe gromady. Podejrzewa się, iż przyczyną tego jest istnienie w tym miejscu olbrzymiej czarnej dziury, nazwanej Wielkim Atraktorem. Również supergromady nie znajdują się w przestrzeni w przypadkowych miejscach, lecz są uporządkowane wzdłuż tworów przypominających swym kształtem tunele. Rację mieli więc starożytni nazywając Wszechświat kosmosem - porządkiem.
o 1718 roku uważano, że gwiazdy, z wyjątkiem kilku "gwiazd błądzących", które potem okazały się być planetami, nie zmieniają względem siebie swego położenia na niebie. Jednakże astronom Edmund Halley, porównując wyniki własnych obserwacji z atlasem nieba
Ptolemeusza, zauważył, że kilka jasnych gwiazd zmieniło swoje położenie. Zmiany te dotyczyły
Arktura i
Syriusza, lecz to nie one okazały się mieć największy ruch własny. Obecnie wiadomo, iż najszybciej przemieszczają się na niebie Gwiazda Barnarda, znajdująca się w konstelacji
Wężownika oraz Gwiazda Kapteyna z gwiazdozbioru Malarza.
ołym okiem, w dobrych warunkach, możemy zobaczyć jedynie gwiazdy do 6
wielkości gwiazdowej, których jest około 3 tysięcy. Najjaśniejsze z nich układają się w 88 gwiazdozbiorów, których granice uściślono dopiero w 1928 roku. W czasach starożytnych każdy autor wytyczał granice według własnego uznania, a niekiedy nadawał im także własne nazwy. W gwiazdach poszczególnych konstelacji nasi przodkowie dopatrywali się różnych postaci, wydarzeń oraz przedmiotów codziennego użytku. Nazwy większości gwiazdozbiorów są w sposób bezpośredni bądź pośrednio związane z mitologią grecką i rzymską.
Poniższa tabela przedstawia wykaz wszystkich konstelacji widocznych w Polsce, porę roku, w której dany gwiazdozbiór można obserwować, a także liczbę gwiazd widocznych w nim gołym okiem.
Gwiazdozbiór | Półkula nieba | Pora roku | Liczba widocznych gwiazd |
Andromeda | PN | Jesień | 100 |
Baran | PN | Jesień | 50 |
Bliźnięta | PN | Zima | 70 |
Byk | PN | Zima | 125 |
Cefeusz | PN | Niezachodzący | 60 |
Centaur | PN | Wiosna | 150 |
Delfin | PN | Lato | 30 |
Erydan | PD | Zima | 100 |
Gołąb | PD | Zima | 40 |
Herkules | PN | Lato | 140 |
Hydra | PN, PD | Wiosna | 130 |
Jaszczurka | PN | Jesień | 35 |
Jednorożec | PN, PD | Zima | 85 |
Kasjopea | PN | Niezachodzący | 90 |
Kompas | PD | Zima | 25 |
Korona Południowa | PD | Lato | 25 |
Korona Północna | PN | Wiosna | 20 |
Koziorożec | PD | Lato | 50 |
Kruk | PD | Wiosna | 15 |
Lew | PN | Wiosna | 70 |
Lew Mały | PN | Wiosna | 20 |
Lis | PN | Lato | 45 |
Lutnia | PN | Lato | 45 |
Łabędź | PN | Lato | 150 |
Niedźwiedzica Mała | PN | Niezachodzący | 20 |
Niedźwiedzica Wielka | PN | Niezachodzący | 125 |
Orion | PN, PD | Zima | 120 |
Orzeł | PN, PD | Lato | 70 |
Panna | PN, PD | Wiosna | 95 |
Pegaz | PN | Jesień | 100 |
Perseusz | PN | Jesień | 90 |
Piec | PD | Jesień | 35 |
Pies Mały | PN | Zima | 20 |
Pies Wielki | PD | Zima | 80 |
Pompa | PD | Wiosna | 20 |
Psy Gończe | PN | Wiosna | 30 |
Puchar | PD | Wiosna | 20 |
Rak | PN | Zima | 60 |
Rufa | PD | Zima | 140 |
Ryba Południowa | PD | Jesień | 25 |
Ryby | PN, PD | Jesień | 75 |
Ryś | PN | Zima | 60 |
Rzeźbiarz | PD | Jesień | 30 |
Sekstant | PN, PD | Wiosna | 25 |
Skorpion | PD | Lato | 100 |
Smok | PN | Niezachodzący | 80 |
Strzała | PN | Lato | 20 |
Strzelec | PD | Lato | 115 |
Tarcza | PD | Lato | 20 |
Trójkąt | PN | Jesień | 15 |
Waga | PD | Wiosna | 50 |
Warkocz Bereniki | PN | Wiosna | 50 |
Wąż | PN, PD | Lato | 60 |
Wężownik | PN, PD | Lato | 100 |
Wieloryb | PN, PD | Jesień | 100 |
Wilk | PD | Wiosna | 70 |
Wodnik | PN, PD | Jesień | 90 |
Wolarz | PN | Wiosna | 90 |
Woźnica | PN | Zima | 90 |
Zając | PD | Zima | 40 |
Żuraw | PD | Jesień | 30 |
Żyrafa | PN | Niezachodzący | 50 |
Źrebię | PN | Lato | 10 |
Źródło: Zestawienie własne na podstawie Encyklopedii geograficznej świata, t. 8, OPRESS, Kraków 1997 |