Polska nazwa konstelacji
Orion
Mapa gwiazdozbioru



rion uznawany jest za najpiękniejszy gwiazdozbiór nieba. Jego charakterystyczną figurę, utworzoną przez jasne gwiazdy, odnajdziemy na południe od konstelacji Bliźniąt i Byka. Przez ten typowy gwiazdozbiór nieba zimowego przebiega równik niebieski. Orion leży na skraju Drogi Mlecznej, która przechodzi przez jego górną część, ponad gwiazdą Betelgeuse.

rion jest bardzo starą konstelacją, znaną już w Mezopotamii. W trzy tysiące lat później, w epoce największego rozkwitu kultury greckiej, otoczono go, podobnie jak i inne gwiazdozbiory, legendami greckiej mitologii. Konstelacja miała wyobrażać bohatera dawnych legend antycznych Oriona, syna boga morza Posejdona i Euriale. Orion był jednym z najbardziej cenionych bohaterów greckich. Gdy kroczył po dnie morskim, jego głowa wystawała nad wodą. Zasłynął dużą wiedzą o gwiazdach, której nauczył się od Atlasa, oraz łowiectwa.

ycie Oriona było pełne przygód, związanych zwłaszcza z kobietami. Zarówno jego życie, jak i śmierć, opisywane są w mitach w różny sposób. Mity zgodne są jedynie co do tego, że przyczyną zgonu Oriona była zazdrość bogini łowów Artemidy. Według jednej z legend, sama bogini zabiła go strzałą, według innej zabił go na życzenie Artemidy jej brat Apollo. Inna legenda mówi, że Orion umarł od ukąszenia olbrzymiego skorpiona, którego Artemida wypuściła z jaskini. Stąd rzekomo Orion i na niebie unika Skorpiona - zachodzi, gdy gwiazdozbiór Skorpiona pojawia się nad horyzontem.

óg sztuki lekarskiej, Asklepios, próbował Oriona wskrzesić, ale udaremnił to sam Zeus. Wraz ze swoim psem Syriuszem Orion znalazł się na niebie ze względu na swoją miłość do gwiazd, według innej zaś legendy - przez wieczną tęsknotę za Plejadami, córkami Atlasa. Jedno jest pewne: Orion jako gwiazdozbiór, wraz ze swoją kompanią myśliwską - Wielkim i Małym Psem oraz Zającem - przetrwa na niebie całe wieki.



Betelgeuse Betelgeuse - nadolbrzym o czerwonej barwie i niskiej temperaturze powierzchni, wynoszącej 3000 K. Moc promieniowania tej gwiazdy jest równa mocy promieniowania 23 900 Słońc. Średnica Betelgeuse ulega zmianom od 730 do 1000 średnic słonecznych. Jasność również zmienia się, w okresie 2070 dni (mimo to, jest dziewiątą najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba). Ta półregularna gwiazda zmienna jest jednocześnie spektroskopowo podwójną o okresie zmian w widmie 5,8 roku. Gwiazda znajduje się w odległości 652 lat świetlnych. Jej nazwa pochodzi z arabskiego określenia 'ibt al-džauza' - pacha olbrzyma. Na niebie Betelgeuse ma dwóch towarzyszy. Z jednym z nich tworzy parę optyczną, a ruchu własnego i odległości drugiej nie znamy, dlatego nie wiadomo, czy tworzą układ fizyczny, czy też tylko parę optyczną.
Betelgeuse wchodzi w skład tzw. trójkąta zimowego, który oprócz niej tworzą gwiazdy Procjon z Małego Psa i Syriusz z Wielkiego Psa.

Rigel (Algebar) - najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Oriona i jednocześnie siódma (nie licząc Słońca) pod względem jasności gwiazda na niebie. Rigel ma średnicę 48 razy większą od Słońca, a moc promieniowania aż 81 tysięcy razy wiekszą od Słońca. W rzeczywistości stanowi układ czterech gwiazd odległych od nas o 1304 lata świetlne. Główny składnik układu, niebieskobiała gwiazda, jest spektroskopowo podwójna. W niewielkiej odległości ma towarzysza, tworzącego z nią układ fizycznie podwójny. Ta gwiazda sama jest z kolei układem podwójnym. Nazwa Rigel jest skrótem arabskiego określenia ridžl-al džauza' al-jusra, czyli lewa noga olbrzyma. Druga z nazw nie jest zbyt znana i opiewana bywała na ogół tylko w starodawnej poezji.

Bellatrix - niebieskobiały olbrzym, którego światło potrzebuje 125 lat, aby dotrzeć na Ziemię. Gwiazda jest poświęcona walczącym kobietom i była znana jako gwiazda Amazonek. W Arabii nazywano ją al-najid - zwycięzca.

Mintaka - gwiazda zmienna zaćmieniowa o temperaturze powierzchni około 35 000 K (dla porównania, temperatura powierzchniowa Słońca wynosi 6000 K). Jej jasność ulega zmianom w okresie 5,37 doby. Odnajdziemy ją w pasie Oriona, odległą od nas o 815 lat świetlnych. Zmiany, jakie następują w jej widmie, świadczą o tym, że posiada więcej niewidocznych towarzyszy. Na niebie ma dodatkowo dwóch sąsiadów. Jeden z nich o takim samym ruchu własnym, ruchu własnego i odległości drugiego nie znamy. Nazwa wywodzi się z arabskiego mintaqa - pas.

Alnilam - środkowa gwiazda w pasie Oriona. Należy do niebieskobiałych nadolbrzymów. Jej światło widoczne jest na Ziemi po 1630 latach. Nazwa gwiazdy pochodzi z arabskiego wyrazu al-nizam - sznur pereł.

Alnitak - trzecia z gwiazd w pasie Oriona. W rzeczywistości tworzą ją dwie gwiazdy obiegające wspólny środek masy. Dzieli nas od nich dystans 148 lat świetlnych. Nazwa gwiazdy pochodzi z arabskiego al-nitaq, co również oznacza pas.

Trapez - układ większej liczby gwiazd słabszych niż 5m, znajdujących się wewnątrz Wielkiej Mgławicy w Orionie. Najjaśniejsze cztery gwiazdy tworzą trapez i są od siebie, w przybliżeniu, jednakowo oddalone. Ruchy gwiazd w tym układzie są bardzo złożone i układ jako taki jest niestabilny. Gdyby był w przestrzeni izolowany grawitacyjnie, rozpadłby się na pojedyncze gwiazdy za 100 tysięcy do 1 miliona lat. Trapez jest jednak członkiem asocjacji, której gwiazdy na skutek swojego oddziaływania grawitacyjnego nie pozwalają na jego rozpad. Gwiazdy przez pewien czas oddalają się od siebie, a potem znowu przybliżają, jak gdyby cały układ nieustannie pulsował. Gwiazd wchodzące w skład Trapezu są ze sobą związane genetycznie i stanowią środek asocjacji gwiazdowej w Orionie, odległej od nas o 980 lat świetlnych.

Saiph - nadolbrzym o niebieskobiałym zabarwieniu. Znajduje się w odległości 362 lat świetlnych od nas, a jego arabska nazwa, saif al-džabbar, oznacza miecz olbrzyma. Ponieważ jednak ta gwiazda znajduje się na niebie dosyć daleko od miecza Oriona, możemy się domyślać, że określenie to pierwotnie dotyczyło innych gwiazd.

Heka - już niewielka lunetka rozłoży tę gwiazdę na dwa składniki, z których mniej jasny jest układem spektroskopowo podwójnym. Na niebie te trzy gwiazdy mają dodatkowo towarzysza, o którym jednak nie wiemy, czy tworzy z nimi układ fizyczny, czy tylko układ wielokrotny optycznie. Gwiazdę obserwujemy z odległości 543 lat świetlnych. Nazwa pochodzi z arabskiego haq`a - biała plama na piersiach konia.

Orionidy - rój meteorów z radiantem znajdującym się w północno-wschodniej części gwiazdozbioru. Rój powstał z komety Halleya, a Ziemia corocznie przechodzi przez niego dwukrotnie. W jesieni obserwujemy go jako Orionidy, na wiosnę jako eta Akwarydy w Wodniku. Orionidy mają pięciodniowe maksimum aktywności około 21 października, przy czym średnia liczba meteorów w ciągu godziny wynosi wówczas 25 sztuk. Najwięcej meteorów, 50 w ciągu godziny, zaobserwowano w roku 1936.



M 42 Wielka Mgławica w Orionie (M 42, NGC 1976) - gazowo-pyłowa mgławica odległa o 978 lat świetlnych. Dostrzeżemy ją gołym okiem w mieczu Oriona, pod jego pasem utworzonym z trzech jasnych gwiazd. W lunecie możemy zobaczyć jej składniki oraz układ gwiazd Trapez.
Dla naszej wiedzy o powstaniu i ewolucji gwiazd mgławica jest jednym z najważniejszych obiektów na gwiezdnym niebie. Odkryto w niej obiekty o bardzo niskich temperaturach, emitujące większą część swojej energii w podczerwonej części widma. Najprawdopodobniej są to dopiero co powstałe gwiazdy. Najniższą temperaturę powierzchniową ma obiekt Becklina i Neugebauera; wynosi ona zaledwie 70 K. Nieco wyższą temperaturę, 700 K, ma obiekt Kleinmanna-Lowa. Dalsze 15 znanych "chłodnych" obiektów w Wielkiej Mgławicy w Orionie ma temperaturę powierzchniową od 1000 do 2000 K. Rozmiary tych młodych "gwiazd" wynoszą w przybliżeniu 12 000 AU.