erakles (mit. gr., w mit. rz. - Herkules) - syn Zeusa i kobiety śmiertelnej Alkmeny, heros, po śmierci czczony jako bóg. Był ulubieńcem Zeusa i Ateny, równocześnie stale prześladowany przez zazdrosną Herę. Odznaczał się nadzwyczajną siłą, dzięki której mógł dokonywać wielkich czynów, ale która była także przyczyną wielu jego nieszczęść, gdy bohater wpadł w gniew. Jako dziecko udusił w kolebce dwa węże, nasłane na niego przez Herę. Jako mały chłopak rzucił w gniewie kitarą w Linosa, swego nauczyciela muzyki, zabijając go. Za karę musiał pasać trzody w górach. W latach młodzieńczych ruszył na pomoc Tebom, opłacającym duży okup mieszkańcom Orchomenos. Za pokonanie ich władca Teb oddał mu córkę Megarę za żonę. Po pewnym czasie, w przystępie szału zesłanego przez Herę, Herakles zabił żonę i dzieci. Zgodnie z wyrokiem wyroczni delfickiej, dla oczyszczenia się ze zbrodni, musiał wykonać 12 prac dla króla Myken Eurysteusza:

• zabić lwa nemejskiego
• udusić hydrę lernejską
• schwytać łanię kerentyjską
• schwytać dzika erymantejskiego
• oczyścić stajnie Augiasza, króla Elidy
• wytępić ptaki stymfalijskie, żywiące się mięsem ludzkim
• pokonać byka kreteńskiego
• uprowadzić stado koni króla trackiego Diomedesa
• zdobyć pas Hippolity, królowej Amazonek
• uprowadzić woły Geryona (Herakles, przeprawiając się z Europy do Afryki przez Cieśninę Gibraltarską, ustawił dwie skały, zwane słupami Heraklesa - dziś Gibraltar i Ceuta)
• przynieść złote jabłka z ogrodu hesperyd
• uprowadzić z Hadesu Cerbera

Po wykonaniu 12 prac Herakles starał się o rękę królewny Ojchalii - Joli. Gdy bracia Joli nie chcieli mu jej dać za żonę, Herakles zabił jednego z nich, a Jolę uprowadził jako brankę. Za to nowe zabójstwo musiał pełnić służbę u królowej lidyjskiej Omfalii, która kazała mu nosić niewieście szaty i wykonywać kobiece prace. Po odbyciu służby pojął za żonę królewnę Dejanirę i wędrował z nią szukając miejsca, na którym mógłby się osiedlić i odpocząć po trudach.
W czasie jednej z przepraw przez rzekę, gdy Herakles oddalił się, szukając brodu, Dejanirę porwał centaur Nessos. Herakles zabił go z łuku. Umierający centaur ofiarował Dejanirze swą krew, jako niezawodny środek na zapewnienie jej wierności męża. W rzeczywistości była to silna trucizna, która stała się przyczyną śmierci Heraklesa. Dejanira, zazdrosna o Jolę, sporządziła dla Heraklesa szatę nasyconą krwią Nessosa, wierząc, że przywróci jej miłość męża. Po włożeniu jej, Herakles doznał tak strasznych męczarni, że, by je skrócić, kazał na górze Oita przygotować dla siebie stos, na którym żywcem spłonął. Dejanira popełniła z rozpaczy samobójstwo. W chwili, gdy płomienie objęły ciało Heraklesa, rozległ się grom i Zeus zabrał bohatera na Olimp, obdarzając go, w nagrodę za trudy i cierpienia, nieśmiertelnością i żoną - boginią młodości Hebe.

czasie swego burzliwego życia Herakles stał się bohaterem i zwycięzcą w wielu walkach (m.in. pokonanie Anteusza, uwolnienie Prometeusza, walka z centaurami). Herakles był powszechnie czczonym herosem greckim. Śpiewano o nim pieśni, stawiano mu świątynie, ołtarze i posągi, składano ofiary i urządzano ku jego czci igrzyska. Stał się symbolem ludzkiej pracowitości, trudu i wytrwałości. Przedstawiano go jako silnego, dojrzałego mężczyznę, najczęściej z lwią skórą przerzuconą przez ramię, z maczugą w ręku. Bohaterskie czyny Heraklesa stanowiły ulubiony temat greckiej sztuki: jego 12 prac ukazywały metopy świątyni Zeusa w Olimpii, a utrudzonego herosa, po zdobyciu złotych jabłek hesperyd tzw. Farnezyjski Herakles.